Çelik elemanların yapılarda kullanımında, 19. yy’da önemli bir teknolojik değişim ortaya çıkmıştır. Dövme ve döküm metal elemanlar endüstri devrimi sürecinde; yüksek taşıyıcı özelliklerinin ve etkin üretim süreçlerinin avantajının fark edilmesi ile daha da geliştirilmiştir. Bu süreçte çelik elemanlar standartlaştırılmış profiller ve özel detay uygulamaları ile yapılarda yaygın bir şekilde kullanılmaya başlanmıştır. Bu teknolojik değişim sonrasında çelik 20. yy. mimarisinde bağlantı elemanları, kaplama levhaları, strüktürel eleman olarak kullanılmaya başlanmış önemli bir yapı malzemesidir.
Taşıyıcı sistem kurgusu içinde “malzeme”, ana belirleyici elemanlardan biridir. 18. yüzyılın ikinci yarısına kadar mimaride taş, ahşap gibi doğal malzemeler kullanılmakta iken, endüstri devrimi sonrasında ise betonarme, demir, çelik, cam, yapay ahşap, plastik vb. gibi yeni yapı malzemelerinin kullanıma sunulmasıyla, taşıyıcı sistemler de gelişme göstermiş, çeşitlenmiş ve giderek hafiflemiştir
Mimarlığın temel özelliklerinden; “ayakta tutma (taşıma), bağlama, kapatma, koruma” (düz anlam) görevini üstlenen strüktür sistemleri; “sağlamlığın, gücün, mükemmelleşmenin, kalitenin, teknolojinin, gelişmişliğin, sosyal statünün, mekânsal genişlemenin, dijitalleşmenin, hareketin, dışa açılımın, sağlıklı - hijyenik olmanın, insanın doğaya egemen olmasının” (yan anlam) ifade aracı olarak kullanılmaktadır.
Önerilen Makale: Çelik sac malzemeler ve uygulamaları hakkında detaylı bilgi almak için
çelik genişletilmiş sac sayfamızı ziyaret etmenizi tavsiye ederiz.
Tarihsel süreç içerisinde taşıyıcı sistemlerin az malzeme ile daha büyük ve daha geniş mekânlar oluşturabilmesi tasarımcıların çözümlemeye çalıştıkları sorunlar arasında yer almaktadır. Taşıyıcı sistemlerin teknolojik gelişimine ait gelişimler, yapıların mekânsal kurgusunu ve mimari anlatımını da etkilemiştir. Yeni malzemeler, yeni taşıyıcı sistem kurguları sayesinde yapılar yeni anlatımlar kazanmış ve bu yolla yeni düşlerin ortaya çıkmasına olanak sağlamıştır.
Öte yandan Taşıyıcı sistem malzemesi olarak ‘çelik’ kullanılarak daha yüksek daha geniş açıklıklı binalar ile daha şeffaf mekânlar gerçekleştirilebilmiştir. Çelik başlangıçta Cyrstal Palace, Galerie des Machines gibi geniş açıklıklı sergi binalarının; Home Insurance gibi yüksek yapıların yapımında kullanılmıştır. Kimi zaman üzerine kaplanan malzemelerden dolayı kullanılan malzemenin çelik olması ve ne içten, ne de dıştan hissedilmemiştir. Kimi zaman ise, Eiffel Kulesi gibi, tüm yalınlığı ile bir simgeye dönüşerek kentin merkezinde yer almıştır.
20. yüzyılın ortalarında da, geniş açıklık geçebilen, form etkili bina örneklerinde de çelik malzemenin kullanımı yaygınlaşmıştır. “Münih Olimpiyat Stadyumu (Bkz. Resim 2.1) gibi, eğri yüzeyli formların oluşumuna olanak veren, kablo sistemlerde ve modüler üretime uygun kurgusu ile uzay kafes sistemlerde kullanılmıştır”. Yüzyılın sonlarına doğru ise çelik yalnızca taşıyıcılık açısından bir iddia taşıyan binalarda değil, her ölçekteki yapıda kullanım alanı bulmaya başlamıştır.
20. yy.da ulaşım araçlarının ve diğer endüstri ürünlerinin yapımında ortaya çıkan yenilikler, yapılarda metal kullanımını etkileyen diğer bir faktördür. Özellikle 2. Dünya Savaşı sonrasında diğer alanlardaki gelişmelerden etkilenen yapı sektöründe çelik kullanımı, ABD, Kanada, Avustralya ve Avrupa’da büyük gelişme göstermiştir.
Teknolojinin gelişmesi, yaşam hızının artışının, bilgisayar ortamında tasarımın etkileriyle günümüze kadar gelişen çeliğin taşıyıcı sistem malzemesi olarak kullanılmasının ötesinde, estetik etkisi, semantik özellikleri ile de farklı bir mimariyi işaret ettiği görülmektedir.
